تعریف بانکداری باز چیست و چه لزومی دارد از آن استفاده کنیم؟ کاربردهای بانکداری باز چیست و چه تفاوتی با بانکداری سنتی دارد؟

این‌ها پرسش‌هایی است که ما در هفت بخش به آن خواهیم پرداخت.

ما ابتدا به شما یک تصویر از بانکداری باز خواهیم داد و سپس به مفهوم بانکداری باز، مزایا و معایب، بازیگران و ارکان بانکداری باز خواهیم پرداخت و در نهایت به ارائه مثال‌هایی از بانکداری باز خواهیم پرداخت.

با ما همراه باشید:

———————————————–

فهرست مطالب

1. یک تصویر از بانکداری باز
2. مفهومی به نام بانکداری باز
   1. تعریف
   2. APIها
   3. تاریخچه
3. مزایای بانکداری باز
4. ریسک‌های بانکداری باز
5. لزوم حرکت به سمت بانکداری باز
6. ارکان بانکداری باز
7. مثال‌های از بانکداری باز

——————————————————————

بخش اول: یک تصویر از بانکدرای باز

Open banking یا بانکداری باز رویایی دور افتاده و دور از دسترس نیست بلکه مفهومی است که همین امروز هم به گونه‌ای وارد زندگی ما شده است. احتمالاً همه ما حداقل یکبار  از آن استفاده کرده‌ایم بدون این که آگاه باشیم!

 

آخرین باری که (خارج از سایت یک بانک) استعلام خوش حسابی یک مشتری را که می‌خواست برایتان چک بکشد گرفتید، یا آخرین باری که با یک اپلیکیشن مالی چند کاره مثل ماناپی یا آپ کارت به کارت انجام دادید یا در بله پول جابجا کردید در حقیقت شما از بانکداری باز استفاده کردید!

در حال حاضر ما هر روز بیشتر از بانکداری باز استفاده می‌کنیم.

اما واقعاً بانکداری باز به چه معناست و تفاوت بانکداری باز با بانکداری سنتی چیست؟ این‌ها سوالاتی هستند که در بخش بعدی جوابش را خواهید گرفت.

 

بخش دوم: مفهومی به نام بانکداری باز

عبارت بانکداری باز به مفهومی اشاره دارد که در آن داده‌های مشتریان در تسلط خود آنهاست نه بانک‌ها!

در خدمات بانکداری باز شرکت‌ها یا نهاد‌های ثالث (غیر از بانک و شما) می‌توانند با کسب اجازه از شما به داده‌های مالیتان دسترسی داشته باشند تا بتوانند با خلاقیت خود خدمات مختلفی به شما ارائه دهند.

پرداخت آسان یا اعتبار سنجی شما برای پرداخت وام مثال‌های از این قبیل هستند.

در حقیقت هدف از بانکداری باز ایجاد رقابت در خدمات مالی با استفاده از دسترسی آزاد به اطلاعات است.

ابزار تحقق بانکداری باز

در واقع بانکداری‌باز تا این لحظه با یک ابزار رشد کرده است و آن هم چیزی نیست جز Application Programming Interface «رابط برنامه‌نویسی اپلیکیشن» یا به اختصار API.

API به زبان ساده در واقع یک واسطه است که به دو نرم‌افزار اجازه می‌دهد با هم صحبت کنند.

کابرد APIها در بانکداری باز آنقدر مهم و اساسی است که در بسیاری از تعاریف موجود از بانکداری‌باز از API یاد می‌شود.

به عنوان مثال به تعریفی که در سایت investopedia از بانکداری باز ارئه شده است توجه کنید:

“بانکداری باز به عنوان «داده های بانک باز» نیز شناخته می‌شود. بانکداری باز یک رویه بانکی است که به ارائه دهندگان خدمات مالی شخص ثالث دسترسی آزاد به بانک‌ها، تراکنش‌ها و سایر داده‌های مالی بانک‌ها و مؤسسات مالی غیر بانکی را از طریق استفاده از رابط‌های برنامه‌نویسی کاربردی (API) فراهم می‌کند. “

APIها کاربردها و جزئیات بیشتری دارند که از حوصله این مطلب خارج است، اما مهمترین کاربرد آنها در بانکداری‌باز اتصال TPPها (با TPP  در بخش ارکان بانکداری باز بیشتر آشنا خواهیم شد)به بانک‌ها برای ارائه خدمات پایدار به مشتریان است.

 

تاریخچه بانکداری باز

در این بخش ما به طور خلاصه روند تاریخی بانکداری باز در دنیا و کشور خودمان را بررسی می‌کنیم:

بانکداری باز در دنیا

بانکداری باز از 1980 در پست فدرال آلمان به وجود آمد! این سازمان یک تست صفحه نمایش با پنج کامپیوتر خارجی انجام داد و تقریباً 2000 کاربر خصوصی را برای شرکت دعوت کرد. این آزمایش برای سرویس بانکداری آنلاین جدید آنها معرفی شد که شعار آن “بانک من در اتاق نشیمن” بود.

 

گام بعدی بانکداری باز در آلمان توسعه مدل HBCI (رابط کامپیوتری بانکداری خانگی) در 1998 بود.

اما مهمترین نقطه عطف تاریخ بانکداری باز ایجاد استاندارد PSD1 یا  first Payment Services Directive (اولین دستورالعمل خدمات پرداخت)توسط اتحادیه اروپا در سال 2007 بود.

 

هدف این استاندارد تحریک رقابت در صنعت مالی، افزایش کیفیت خدمات ارائه شده و  محافظت از کاربر بود. 

پس از آن در سال 2018 اتحادیه اروپا نسخه PSD2 را رسماً اجرا کرد.

بانکداری باز در ایران

بانکداری باز در ایران از 1389 و با ارائه APIهای محدود توسط بانک‌ها به هدف اتصال کسب‌وکارهای متفاوت به بانک آغاز شد.

 

اما در سال 1393 با شکل‌گیری پلتفرم توسن بوم اولین گام‌ها برای بانکداری باز به صورت جدی برداشته شد و در سال‌های بعد با شکل‌گیری پلتفرم‌هایی مثل سرزمین هوشمند پاد  یا کنسرسیوم بانکداری باز ادامه پیدا کرد.

 

در حال حاضر در ایران عده قابل توجهی از مشتریان بانک‌ها، از کاربران بانکداری باز هستند.

 

بخش سوم: مزایای بانکداری باز

مزایای بانکداری باز محدود نیست و هر روز با ارائه مدل‌های خلاق جدید به مزیت‌های آن اضافه می‌شود اما ما در اینجا تنها به سه مورد اصلی آن اشاره می‌کنیم:

سفارشی شدن خدمات بانکی

دسترسی به اطلاعات بانکی و همچنین ترکیب این اطلاعات با کانال‌های اطلاعاتی غیر بانکی صدها راه برای شخصی‌سازی خدمات در اختیار مصرف کنندگان قرار می‌دهد.

سرمایه‌گذاری هوشمند به صورت مستقیم از حساب پس‌انداز شما تنها یکی از این مثال‌هاست.

ایجاد شفافیت 

در بانکداری باز مشتریان اشراف کاملی به داده‌ها و مجوزهای خود دارند.

با اجرای بانکداری باز، مشتریان می‌توانند کنترل کاملی بر نحوه استفاده از داده‌های مالی خود و افرادی که به آنها دسترسی دارند، داشته باشند. همچنین آشکار شدن بخشی از اطلاعات مالی بانک‌ها به شفافیت سیستم بانکداری کمک خواهد کرد.

 

دسترسی سریع‌تر به اعتبارات

با بانکداری باز بخش عمده‌ای از فرایند کاغذبازی و اعتبارسنجی در بانک‌ها کوتاه شده و وام گرفتن و دسترسی به تسهیلات مالی از هر زمان دیگر سریع‌تر خواهد بود.

بخش چهارم: ریسک‌های بانکداری باز

ریسک‌های زیادی تاکنون برای بانکداری باز تعریف شده است، اما همه آنها بر حول محور یک موضوع تمرکز دارند: چالش امنیت.

 

امنیت مهمترین نگرانی در حوزه بانکداری باز است.

 

بانکداری باز بر اساس جریان آزاد اطلاعات و تمرکززدایی از بانک‌ها شکل گرفته است و طبیعی است که این امر می‌تواند ریسک امنیتی بالایی برای کاربرها داشته باشد. APIهای بانکداری باز بدون خطرات امنیتی نیستند.

ممکن است از API بانک‌ها یا شرکت‌های فین‌تک به صورت غیرقانونی استفاده شود یا نرم‌افزارهای واسط هک شود.

البته فناوری بلاکچین نوید امن‌تر شدن بانکداری باز را در چند سال اخیر داده است، اما هنوز تا استفاده کامل از این فناوری اندکی راه باقی مانده است.

بخش پنجم: لزوم حرکت به سمت بانکداری باز 

از بدو پیدایش نهاد بانک در اروپا تا همین چند سال پیش، بانک‌ها همیشه بر روی کوه عظیمی از دیتای مشتریان نشسته بودند که نه خود می‌توانستند به گونه‌ای درست از آن اطلاعات برای خود و مشتریانشان سود آفرینی کنند و نه به دیگران اجازه این کار را می‌دادند.

 

اما چند سالی است که در کشورهای توسعه یافته دنیا رویه تغییر کرده است، بانک‌ها با ایجاد زیرساختی برای اشتراک‌گذاری امن اطلاعات مشتریان، با شرکت‌های فین‌تک بازی یک‌طرفه خود را به بازی مشارکت تغییر داده‌اند.

 

راه‌حل‌ بانکداری باز نه تنها برای مشتریان سودمند است، بلکه به بانک‌ها و سایر مؤسسات مالی کمک می‌کنند تا دامنه خدمات خود را افزایش دهند، شاخص وفاداری مشتریان را بالا ببرند، مشارکت‌های غنی‌تر را ارائه دهند و در نهایت درآمد کلی خود را افزایش دهند.

 

امروزه به لطف بانکداری الکترونیک مراجعه به بانک از هر زمان دیگری کمتر شده است، اما با کمک بانکداری باز این مراجعات با حذف بروکراسی بانکی می‌تواند به صفر میل کند.

 

بخش شش: ارکان بانکداری باز

ارکان بانکداری باز به صورت عمده به سه دسته تقسیم می‌شوند:

1- بانک‌ها و موسسات مالی

2- فین‌تک‌ها 

3- مشتریان

بانک‌ها و موسسات مالی: در این بازی بانک‌ها نقش فراهم آورنده و سازنده زیرساخت را به عهده دارند که اموری مانند: جمع‌آوری اطلاعات اعتبارسنجی، حفظ و نگهداری سیستم و  ایجاد گردش سرمایه به عهده بانک‌هاست.

 

فین‌تک‌ها: Financial technology یا فین‌تک‌ها به دسته‌ای از شرکت‌ها گفته می‌شود که با استفاده از تکنولوژی قصد دارند خدمات مالی کاراتری ارائه کنند.

 

غالباً در قوانین و تشریح مدل‌های بانکداری باز از این شرکت‌ها به عنوان third party provider  یا به اختصار TPP در بانکداری باز یاد می‌کنند.

 

فین‌تک‌ها غالباً واسط بین مشتریان و بانک‌ها هستند و در واقع آشپزهای این غذای مشتری پسند هستند.

مشتریان: مشتریان در بانکداری باز نقش کلیدی را ایفا می‌کنند، یعنی صادر کردن اجازه دسترسی به اطلاعات!

کل فرایند بانکداری باز به وسیله مشتریان آن کامل می‌شود، پس واضح است که مشتری و رضایت‌مندی او مهمترین فاکتور بانکداری باز است.

 

اما جایگشت و نوع تعامل هر کدام از این سه بازیگر در اتمسفر بانکداری باز می‌تواند سه مدل مختلف برای این حوزه تعریف کند:

تجمیع کننده

در این حالت محصولات و APIها توسط خود بانک و با وجود یک TPP به عنوان واسط به مشتری عرضه می‌شود و TPP بیشتر مجری طرح‌های بانک است.

توزیع کننده

در این مدل TPPها با استفاده از APIها به بانک‌ها متصل می‌شوند و مدل پیشنهادی خود را برای مشتری پیاده‌سازی می‌کنند، نه آن چیزی که بانک ها از آنها می‌خواهد.

ارکستراتوار

بانک بستری را فراهم می‌کند که محصولات خود و TPPها را ادغام کرده و مشتریان برای تامین نیاز خود به این دسته از پلتفرم‌های بانکداری باز مراجعه کنند.

این حالت ایده‌آل‌ترین نقطه برای بانکداری باز از نگاه بانک‌هاست. در این حالت بانک‌ها به صرف خدمات بانکی بسنده نخواهند کرد و خرید سهام، پرداخت حق بیمه و غیره را نیز در بر خواهد گرفت.

 

بخش هفتم: مثال‌هایی از بانکداری باز

مثال‌های بسیاری می‌توان از بانکداری باز در ایران آورد اما در ادامه به بررسی سه تا از موفق‌ترین این مثال‌ها می‌پردازیم:

دیجی‌پی

یکی از موفق ترین فعالان بانکداری باز در چند سال اخیر خدمت دیجی‌پی از دیجیکالا بوده است. در اپلیکیشن دیجی‌پی شما می‌توانید از کارت به کارت تا خرید اقساطی از فروشگاهای معتبر را تجربه کنید.

 

تاپ

اپلیکیشن پرداخت تاپ نیز یکی دیگر از معروفترین پیشگامان بانکداری باز در کشور ماست.

تاپ یک اپلیکیشن مطمئن در حوزه پرداخت است که از خرید بلیط هواپیما تا کارت به کارت را در سبد محصولات خود دارد.

پادیوم

پادیوم به عنوان یک واسط و یک بازارچه API در ایران از سال 1398 آغاز به کار کرده و به عنوان یک تسهیل‌گر برای شرکت‌های فین‌تک و کسب‌وکارهایی که نیاز به ارائه و دریافت API دارند مشغول به فعالیت است.

امروزه لیست بلند بالایی از کسب و کارهای نام آشنا مثل دیجی‌کالا یا به پرداخت ملت از پادیوم خدمت می‌گیرند.

 

کلام آخر

پیش از آن که به پایان این مقاله برسیم ممکن است که برای شما این ایهام به وجود آمده باشد که بانکداری باز همان بانکداری الکترونیک است!

در حالی که خیر تفاوت آشکاری میان بانکداری باز و بانکداری الکترونیک وجود دارد که دیگر از حوصله این بحث خارج است.

در نهایت حرکت به سمت بانکداری باز و دنیای فین‌تک‌ها چند سالی است که آغاز شده، اما توجه به این پتانسیل عظیم و الگو برداری از شرکت‌های غربی پیشرو همچنان می‌تواند بسیار برای کسب‌وکارهای خرد و متوسط سود ده باشد.